Kıbrıs İşçi
Federasyonu (PEO)’nun 50. kuruluş yılı nedeniyle Rumca, Türkçe ve İngilizce
olarak Lefkoşa’da yayımlanan “PEO: 50 Yıl” adlı albümdeki fotoğraflar,
kronolojik sıralama ile izlendiğinde, Kıbrıs işçi sınıfının ayrılmaz bir
parçası olan kadın işçilerle ilgili en eski fotoğraf, 1906 yılına aittir.
Burada, 1864 yılında Larnaka’da kurulmuş olan Dianellos Fabrikasında tütün
işçisi olarak çalışmaya başlayan ilk kadın işçiler görülmektedir.[1]
1924 yılına
ait bir başka fotoğraf, Baf’ta Akama’daki taş ocağında kadın işçileri,
ustabaşının denetiminde ihracat için sarı taş kırarken göstermektedir. Ateşe
dayanıklı olan bu taşlar fırın yapımında kullanılıyordu.[2]
1930’da çekilen bir fotoğrafta da, inşaat işinde çalışan baba, oğul, gelin ve
torunlar, hep bir arada yemek için verilen molada görülmektedirler. Küçük
çocuklar da, ekmeklerini kazanmak ve zanaat öğrenmek için saat sınırlaması
olmaksızın günde 15 saate kadar çalışıyorlardı.[3]
1938 yılında
Mağusa’daki tekstil işçileri grevinde, kadın işçi liderleri de görev
başındaydı. Türk ve Rum kadınlar, 1948’deki maden grevinde çocukları ile
birlikte daha iyi bir yaşam için, 13
Ocak ile 17 Mayıs 1948 arasında 125 gün süreyle Kıbrıs Maden Şirketi CMC’de
grev yapan 2100 işçi ile bütünleştiler.
1954’de kadın
işçilerin tekstil sanayiindeki ilk büyük grevi yer aldı. PEO’nun özel olarak
kurmuş olduğu Kadın İşçiler Dairesi’nin ilk
Başkanı, Kiryaku Pavlu Yorgiyu idi. Kadın işçiler, her zaman işçi
sınıfının sosyal sigortalar mücadelesinde yerlerini almışlardı. Kriyaku Pavlu
Yorgiyu, Hrisulla Petraki Mugisi ve Andrulla Stavru’dan oluşan kadın işçiler
heyeti, 20 Haziran 1954’de sosyal sigortalar yasasının kabul edilmesi için
taleplerini hükümet konağına ilettiler.[4]
Kıbrıs İşçi
Federasyonu (PEO)’nun 25 Eylül 1955 tarihinde Lefkoşa’daki Royal sinemasında
düzenlediği toplantıya, bine yakın Kıbrıslı Rum ve Türk kadın işçi katıldı.
Asgari ücret ve sosyal sigorta yasasının onaylanması, mitingin temel istemi
idi. Aynı toplantıda kadın işçilerin daha yığınsal örgütlenmesi için karar
alındı.[5]
BELGELER KONUŞUYOR
PEO
Arşivinde bulduğumuz bazı Türkçe orijinal belgelerden yararlanarak, 25 Eylül
1955’de yapılan Kıbrıs Kadın İşçiler Toplantısını daha yakından izlemek
istersek, ilk başvuracağımız belge, Kıbrıs İşçi Federasyonu, Lefkoşa Kaza
Heyeti tarafından yayımlanan Haziran 1955 tarihli ve “ŞEKERCİLİK İŞLERİNDE
İŞLEYEN BÜTÜN KADIN İŞÇİLERİNE” başlıklı bildiridir. Teksir halinde basılmış
olan bildiride şöyle denmekteydi (Belgelerdeki o günkü yazım şekli aynen
korunmuştur.):
“Kız
Kardeşler:
Bu
broşür sizin için konuşmaktadır, sizin yövmiyeleriniz için yazıyor. Bundan
dolayı bu broşürü dikkatlıca okuyunuz.
Bu
gün sizin aldığınız yövmiyeler çok düşüktür. Sizlerden çoğu 4/-, 5/- ve 6/- yövmiye
almaktasınız. Aldığınız bu yövmiye sizin yiyecek ve giyecek ihtiyaçlarınızı
luzum olduğu kadar karşılayamaz. Halbuki daimi olduğu kadar sert işde
işlemektesiniz.
Kıbrıs’ta
birçok kadın işçisi, mesela Fasuri çiftliğinde Kityuda, Mağusa Bahçelerinde, Hükümet
işlerinde ve yapı işlerinde işleyen İşçi Kadınlar, günde 8/-, 9/-, 10/- ve 12/-
yövmiye alırlar.
Bu vaziyet
fazla sürmemelidir. Yövmiyelerinizin artması lazım. 4/- ve 5/- değil, 8/-, 9/-
ve 10/- yövmiye almak hakkınızdır. Ancak bu suretle daha iyi yaşayabilirsiniz.
Birliklerimiz
bu günlerde Hükümetden yövmiyelerinizin artması için mevcut olan kanunun tatbik
edilmesini isteyeceklerdir.
Yövmiyelerinizin
artması için yapılan bu faaliyete siz de yardım etmelisiniz. Birleşmelisiniz ve
Hükümet Memuru tarafından yövmiyeleriniz için sorulduğunuz zaman temiz olarak
ve cesaretle yövmiyelerinizin hakikaten az olduğunu söylemeli ve kanunla
yövmiyelerinizin artmasını talep etmelisiniz.
Kız
kardeşler!
Hotellerde,
kunduracı dükkanlarında, yapı işlerinde, Hükümet işlerinde işleyen kadın ve
erkek işçilerin ve son Lisi kadın işçilerinin ve birçok işçilerin yaptığı gibi
siz de daha yüksek yövmiye almak için mücadeleye atılınız.
Daha
yüksek yövmiye için açacağınız bu mücadelede Birliklerimiz daima size yardım
etmeye hazırdır.”
DANIŞMA TOPLANTILARI İÇİN ÇAĞRI
İLANI
“Kadın
İşçilerinin Kıbrıs İştişaresi” imzalı ve Lefkoşa, Temmuz 1955” tarihli bir
başka bildirinin başlığı ise şöyle: “KADIN İŞÇİLER! KIBRIS MİTİNGİNE KOŞUNUZ!!”
“Halk” Basımevinde Türkçe basılmış olan bildiri metninde şu bilgiler yer
alıyor:
“Hemşireler,
Biz, Kıbrıs
kadın işçileri çok büyük problemlerle karşılaşmaktayız.
YEVMİYELERİMİZ
AZDIR.
Hemen
hemen hepimiz 5/-, 6/- ve bazılarınız da 7/- şilin yevmiye almaktayız. Bugünkü
hayat pahalılığına göre, bu almakta olduğumuz yevmiyelerle geçinebildiğimizi
kim iddia edebilir.
FAZLA
İŞ SAATLARI
Binlerce
işçi ve memur haftada 44 saat işledikleri halde çiftliklerde, bir çok küçük ve
büyük müesseselerde işleyen biz kadın işçileri günde 10 ve 12 saat işlemekteyiz.
Aradaki bu fark neden ileri geliyor?
TATİL
GÜNLERİNDE OVERTAYIM
Binlerce
işçi ve memur 8 saatten fazla ve Pazar günleri işlediklerinde; işledikleri
saatları bire bir buçuk olarak ödenirler. Halbuki biz kadın işçileri her nerede
olursak olalım, fazla saat işlediğimizden fazla para alamıyoruz. Bu fark
nedendir?
ÖDEMELİ
SENEVİ RUHSATLARIMIZ YOKTUR
Kıbrısta
binlerce işçi senede 6 günden 15 güne kadar ödemeli ruhsat alıp istirahat
ederler. Halbuki bizden bir çokları bütün sene işlediğimiz halde bir gün bile
ruhsat almıyoruz. Yoksa bizim istirahat etmiye hakkımız yok mudur? Bizim
istirahata ihtiyacımız yok mudur?
HASTA
OLDUĞUMUZ ZAMAN HİMAYE OLUNMUYORUZ
Bir
çoklarımız hasta olup da işlemediğimiz zaman iş sahipleri bize bir kuruş bile
yardım etmiyor. Biz yalınız yardım olunmamakle kalmıyoruz; aynı zamanda doktor
ve ilâç paralarını da kendi cebimizden veriyoruz. Oysaki bizi meccanen tedavi
etmek, ilâç ve yardım vermek, gerek iş sahiplerinin ve gerekse Hükûmetin
vazifesidir.
HÜKÛMET
MES’ULDÜR
Biz
bu yukarıdaki meselelerimizin hallolunmamasında ve bu haksızlıkların bzie
yapılmasında Hükûmet mesuldur.
Hükûmet,
yaşamamıza kâfi gelebilecek makûl yevmiyelerin verilmesi için kanun yapmıya
mecburdur. İş sahiplerinin bizi işletmekte oldukları fazla saatları azaltmaları
için kanun yapmıya mecburdur. Hasta olduğumuz zaman bizi himaye edecek Sosyal
Sigorta Sistemini kurmıya mecburdur.
Fakat
Hükûmet bunlardan hiç birini yapmamıştır.
HEPİMİZ
DE KADIN İŞÇİLERİNİN TOPLANTISINA GİDELİM
Lefkoşada
yapılan kadın işçilerinin Kıbrıs İştişaresi karşılaşmakta olduğumuz meseleleri
gördükten sonra bir Kıbrıs Mitingi yapmıya karar vermiştir. Bu Miting 11 Eylül
Pazar günü Lefkoşada yapılacaktır.
HEMŞİRELER
Tarlalarda, Bahçelerde,
Ambarlarda, Terzi Dükkânlarında, Tütün Fabrikalarında, İçki Fabrikalarında,
Yapı işlerinde, Şekerleme Fabrikalarında veya küçük ve büyük muhtelif
fabrikalarda; her nerede işlersel işleyelim, harekete geçelim. Gerek iş
yerlerinde ve gerekse Birliklerimizde toplanarak, kendi meselelerimizi müzakere
edelim ve Kıbrıs Mitingine iştirak etmek için hazırlanmıya başlıyalım. Bu
hususta bütün kadın hemşirelerimizi aydınlatarak 11 Eylül 1955 tarihinde Pazar
günü Lefkoşada yapılacak olan Mitinge hepimiz de gelelim... İleri!!”
İKİ DİLİN BİRARADA KULLANILDIĞI
EL İLANLARI:
Hem Rumca, hem
de Türkçe olarak el ilanı şeklinde hazırlanarak dağıtılmış olan bir başka çağrı
ilanı ise şöyleydi:
“YAŞASIN
KIBRIS KADIN İŞÇİLERİN KIBRIS TOPLANTISI 1955
25
Eylül’de Lefkoşa’da ROYAL Sinemasında kadın işçilerin Kıbrıs toplantısı yapılacaktır.
Bu toplantıda müzakere edilecek mevzulardan biri de Sosyal Sigorta
Neticesi meselesidir. Kadın işçiler hasta oldukları zaman
kendilerini meccanen tedavi edecek, onlara meccanen ilaç ve hastalık atiyesi verecek, dul kadınlara ve
işçilerin öksüz çocuklarına tekaüdiye
verecek tam bir Sosyal Sigorta Sistemini Hükümetten isteyeceklerdir. Hiçbir
kadın işçi bu toplantıdan geri kalmamalıdır.
KIBRIS KADIN İŞÇİLERİ!
HEPİNİZ DE 25 EYLÜL’DE YAPILACAK
OLAN TOPLANTIYA KOŞUNUZ”
Kadın İşçileri toplantıya çağıran
ve yine iki dilde hazırlanmış olarak dağıtılan bir başka el ilanı:
“KIBRISLI KADIN İŞÇİLER!
HEPİNİZ DE KADIN TOPLANTISINA
GELİNİZ!!
Hemşireler,
25
Eylül Pazar günü ö. e. saat 10 da Lefkoşada “ROYAL” Sinemasında yapılacak olan
Kadın İşçilerinin Kıbrıs toplantısı sizin için çok ehemmiyetlidir.
Bu
toplantıda, hasta olduğunuz zaman himaye olunmanız, dul kadınların ve öksüz
çocukların himaye olunmaları, erkeklerin yaptığı aynı işi yapan kadın işçilerin
aynı yevmiyeleri ödenmeleri, makûl bir yevmiye tayin eden Kanun konması ve
bunun gibi Kıbrıs kadın işçileri için çok ehemmiyeti olan diğer meseleler de
müzakere edilecektir.
Hemşireler,
Bu
toplantıdan geri kalmayınız. Nerede işlerseniz işleyiniz, hangi san’atta
olursanız olunuz, bu toplantıya mutlaka geliniz.
Hepiniz
de beraber faaliyete geçerek menfaatlarınızı elde ediniz.
Eylül: 1955
KIBRIS KADIN İŞÇİLER TOPLANTISI
ORGANİZE HEY’ETİNDEN”
25 Eylül 1955 günü yapılacak olan
Kıbrıs Kadın İşçiler Toplantısı öncesinde kullanılan sloganlar şunlardı:
-
Kadın işçileri himaye edecek kanun nerede kaldı?
-
Kıbrıs Kadın İşçileri Sosyal Sigorta Sistemi isterler.
-
Kıbrıs Kadın İşçileri aynı iş için erkekler kadar
yevmiye isterler.
-
Kadın işçiler 4/- şilin yevmiye ile yaşayamazlar.
Hükûmet müdahale etmelidir.
-
Hükûmetin teşkilâtlanma hakkımızı müdafaa etmesini
isteriz.
-
Kadın işçileri iş saatlarını Hükûmetin araştırmasını
isterler.
-
Kadın işçiler hasta oldukları zaman hastalık atiyesi
isterler.
-
Türk ve Rum Kadın işçiler, meselelerimiz için beraber
mücadele edeceğiz.
-
Kıbrıs Kadın İşçileri!! Hepiniz de 25 Eylüldeki Kıbrıs
Kadın İşçileri Toplantısına koşunuz.
-
Yaşasın Kıbrıs Kadın İşçileri Toplantısı
12 SAYFALIK BROŞÜRDEN
Ekim
1955’de “Kıbrıs İşçi Federasyonu (K.İ.F.) Kadın İşçiler Dairesi Yayımları”
olarak çıkarılan ve “Kıbrıs Kadın İşçilerinin Problemleri ve Kıbrıs Kadın
İşçiler Toplantısının Kararları” başlıklı 12 sayfalık broşürde yer alan
“Başlangıç” adlı giriş yazısında şöyle denmekteydi:
“25
Eylül 1955 tarihine düşen Pazar günü Lefkoşada “ROYAL” Sinemasında yapılan
Kıbrıs Kadın İşçiler Toplantısı, Kıbrıs işçi hareketlerinde tarihi bir olaydır.
Çünkü bu toplantıda, Türk ve Rum kadın işçileri; yevmiye, iş saatı, Sosyal
Sigorta Sistemi ve Sendika Hürriyeti gibi ziyadesiyle kadın işçileri
ilgilendiren meseleleri müzakere etmiştir.
Toplantının
müzakere ettiği meseleler bütün Kıbrıs İşçi Sınıfını ilgilendiren meselelerdir.
Toplantıya bütün kazalardan ve bir çok köylerden 934 kadın işçi iştirak
etmiştir ki bunların 70 danesi Türktür.
Toplantıda
kadın işçilerinin ilgilendiren bütün meseleler müzakere edildikten mada, bu
hakları kazanmak ve daha iyi günler görmek için nasıl hareket etmeleri
gerektiği bir karara bağlanmıştır.
K.İ.F.
Merkezi Kadın İşçiler Dairesi, Kıbrıs Kadın İşçiler Toplantısında yapılan
müzakere ve konuşmaları, bu broşürle kadın işçilerine sunuyor.
Bundan
maksad bu müzakereleri iyice mütalâa edip; haklarını kazanmak için yapacakları
mücadelelerde kadın işçilerine yardım etmektir.
TÜRK
VE RUM KADIN İŞÇİLERİ !
DAHA
İYİ BİR HAYAT KAZANMAK İÇİM İŞ BAŞINA !
İLERİ
!”
YAPILAN KONUŞMALAR
Toplantıda 12
kişi söz alarak meselelerini söylemişlerdir ki bunların ikisi Türktür.
(Mağusalı Bayan Şerif Mustafa ile
Lûricinalı Nazife İbrahim. Broşürde yer verilen bu konuşmaların bazıları
aşağıya aynen aktarılmıştır-A.An.):
“Kıbrıs
Kadın İşçilerinin Meselelerini Mağusalı Bayan Şerif Mustafa anlatıyor:
Bazıları
kadın işçilerin meseleleri erkek işçilerden ayrı olduğunu zannediyorlar.
Halbuki genel bakımdan isteklerimiz aynıdır. Aradaki fark, teferruat ve daha
çok haksızlığa uğrama meselesidir.
Elimize
yevmiye meselesini alacak olursak, görürüz ki az yevmiye alanlar yalınız kadın
işçiler değildir. Erkek işçiler de az yevmiye alıyorlar. Ancak bu meselede
kadın işçilere fazla haksızlık oluyor. İşte yevmiye meselesinin kadın işçiler
için hususiyeti budur.
Elimize
iş saatlarını alacak olursak; kadın işçiler gibi erkek işçiler de bir çok
defalar haftada 50 ve 60 saat ve daha fazla işlemektedirler. Bu hususta kadın
işçileri hususî olarak ilgilendiren mesele, bu haksızlıkların kadın işçilere
daha fazla olmasıdır. Bundan dolayıdır ki bizi ilgilendiren meseleler Kıbrıs
işçi sınıfını ilgilendiren meselelerdir.
Böyle
olmakle beraber doğurma ve lohusalık zamanında müdafaa edilme ve çocuğun himaye
görmesi gibi kadın işçilerini hususî bir surette ilgilendiren meseleler vardır
ki, bunlar da Kıbrıs işçi sınıfının umumî isteği olan Sosyal Sigorta Sisteminin
birer parçasıdır.
Bundan
anlaşılıyor ki kadın işçilerin esas meseleleri dört danedir: 1. Yevmiye
meselesi, 2. İş saatları meselesi, 3. Sosyal Sigorta Sistemi ve 4. Serbest
teşkilâtlanma meselesi.
Kıbrıs
kadın işçilerinin yevmiyeleri eskiden beri düşkündür. Hâlâ 2, 3 ve 4 şilin
yevmiye ile çalışan kadın işçiler çoktur. Bu kadın işçilerinin ekserisi günde
10, 12 ve 14 saat işlerler ve işlemiş oldukları fazla saata mukabil overtayım
ödenmezler.
Bu
durumun hasıl olmasına sebep teşkilâtsız olmamızdır. Bu, bir bakıma böyle
olmakle beraber kabahatın asıl büyüğü Hükûmettedir. Çünkü elinde salâhiyet
bulunduğu halde kadın işçilerini himaye etmiyor. Kadın işçileri teşkilâtlanıp
haklarını korumak istedikleri zaman iş sahipleri onların sendika hürriyetlerine
tecavüz ederek onları teşkilâtlanma hakkından mahrum ediyor. Onların
teşkilâtlanmalarına müsaade etmiyor. Bu takdirde de Hükûmet müdahale edip kadın
işçilerin kanunî hakları olan teşkilâtlanma hakkını müdafaa etmiye teşebbüs
etmemiştir.
Kıbrıs
İşçi Sınıfının dört gözle beklemekte olduğu Tam bir Sosyal Sigorta Sistemi
Hükûmet tarafından tatbik olunmadığından binlerce işsiz, hasta, iktidarsız ve
dul kadın işçisi himaye görmeden perişan oluyorlar.
Fakat
hemşireler, bütün bu tazyıklardan korkmamalıyız. Biz iş sahiplerinden daha
kuvvetliyiz. Birleşelim, mücadele edelim ve mutlaka kazanacağız. Unutmamalıyız
ki bütün bu faaliyetlerimizi yaparken yalınız değiliz. Kıbrıs İşçi
Federasyonuna bağlı 20 bin işçi bizim yan tarafımızdadır.
Yaşasın
Kadın İşçilerinin Kıbrıs Toplantısı.”
Mağusalı Andrullâ Lemeşani
konuşuyor:
“Kadın
terzi işçileri çok haksızlığa uğrarlar. Bir çoklarımız bu san’atı öğrenmek için
15 veya 20 lira para ödemiye ve ondan sonra 4/- şilin yevmiye ile günde 10, 12
ve 14 saat işlerler. Hükûmet ne bir san’at mektebi açmayı ve ne de
yevmiyelerimizi tayın etmeyi düşünmüyor.”
Leymosunlu Kiryaku Hristu
konuşuyor:
“Leymosunda
4/- ve 6/- şilin yevmiye ile işleyen kadın işçileri çoktur. Bu kadın işçileri
bu durumdan kurtulmak için bizim yardımımızı bekliyorlar. Onlara yardım edip
kendilerini teşkilâtlandırmak ve iş sahibinin istismarından kurtarmak bizim
vazifemizdir.”
Baflı Hristotea Dimitriyu
konuşuyor:
“Benim
bulunduğum kasabada kadın işçileri teşkilâtın kıymetini anlamışlardır. Mağusa
Ziraat İşçiler Birliğinde 1400’den fazla kadın işçi yazılı bulunmaktadır. Bu
hemşirelerimiz teşkilât sayesinde 9/4’ten 12 şiline kadar yevmiye alıyorlar. Haftada
44 saat işlerler. Sosyal Sigorta Sandığımız vardır. Bütün bu hakları teşkilât
sayesinde kazandık. Bundan dolayı diğer hemşirelerimizi teşkilâtlandırıp iş
sahiplerinin istismarından kurtarmıya çalışmalıyız.
Lûricinalı Nazife İbrahim
konuşuyor:
“Biz
köylerde işleyen ve yaşımız küçük olan kızlar, çok defa 35-40 yaşında
kadınlarle, günde 10-12 saat ve hatta 14 saat işlemekteyiz. Bu işimize karşı
günde 2 ve 3 şilin almaktayız. Hiçbir Sosyal Sigorta Sandığımız yoktur. Hasta
olduğumuzda aç kalmaya mecburuz. İşte bugün bizi alâkadar eden bu mühim
meseleleri hep bir ağızdan istemiye geldik. Bugünkü toplantımızda hep bir
ağızdan Hükûmetten şunları istemeliyiz:
1. Hükûmet kadın işçilerinin en
aşağı yevmiyelerini tesbit eden bir kanun yapmalıdır.
2. Kıbrısta kadın işçilerini de
himaye edecek olan tam bir sosyal sigorta sistemi tatbik
edilmelidir.
3. Hükûmet, kadın işçilere san’at
öğretecek mektepler açmalıdır.
İsteklerimiz
o kadar çoktur ki söylemekle bitiremeyiz. Fakat bütün bunları nasıl
kazanabiliriz? Evet kardeşlerim, bütün bunları aramızda elbirliğini
kuvvetleştirerek işçi sınıfının desteği ile elde edebiliriz.
Yaşasın
Kıbrıs Kadın İşçilerinin Toplantısı.”
K.İ.F. Genel
Sekreteri Andreas Jartidis’in toplantıda yaptığı konuşmanın tam metni ise
şöyleydi:
“Hemşireler,
Toplantınıza
K.İ.F. samimi selâmlarını iletir, bununle beraber her mücadelenizi başarıp, iş
saatlarınızı ve yaşayış seviyenizi iyileştirmek için Kıbrıs İşçi
Federasyonu’nun her yardımı yapacağını size söz veririm.
Bilmelisiniz
ki bütün bu işleri yalınız başınıza yapacak değilsiniz. Yan tarafınızda daima
teşkilâtlı işçileri ve K.İ.F’nu bulacaksınız. K.İ.F. size teşkilâtlanmanız için
istediğiniz kadar yardım edecektir.
Kıbrıs
işçi sınıfının yaşayış seviyesi, ancak diğer işleyen halk tabakalarının yaşayış
seviyesinin iyileştirilmesi ile kabildir. On beş binden fazla kadın işçisinin
yevmiyeleri düşkün bulundukçe, diğer işçilerin de yevmiyeleri düşkün olmakta
devam edecektir. Kadın işçilerin yevmiyeleri yükselirse, diğer işçilerin
yevmiyeleri de yükselecektir.
Kadın
işçilerin yevmiye, iş saatı, Sosyal Sigortalar Sistemi ve saire gibi bir çok
meseleleri olduğunu daha evvel konuşan hemşireler söylemişlerdir. Bu
haklarınızı kazanmak için K.İ.F.’un size tavsiyesi şudur:
Evvelâ
teşkilâtlanıp yevmiyelerinizi artırmasını, iş saatlarını azaltmasını ve size
senelik ödemeli ruhsat vermesini iş sahiplerinden isteyiniz.
Fakat
hemşireler, haklarınızı iş sahiplerinden mada Hükûmetten de istemelisiniz.
Çünkü bu haksızlıkların esas mesulü Hükûmettir. Meselâ, gazetelerde gördüğümüze
göre Lûricina, Bodamya ve sair çiftliklerde 15 yaşından aşağı kızlar 15
kuruştan 30 kuruşa kadar yevmiye ile işlerler. Bu durumun olmasına sebep,
çiftlik ağalarının, kadın işçilerini istedikleri gibi işletmelerine fırsat
veren Hükûmetin ilgisizliğidir.
Teşkilâtlandığınız
zaman yukarıda söylediğimiz haklarınızı kazanmak için mücadele etmekle beraber;
bütün Kıbrıs halkının en mühim derdi olan ev meselesi için de mücadele
etmelisiniz. Mesken meselesini sık sık söylüyoruz. Çünkü binlerce işçi ailesine
ıztırap çektiren bir dertttir. Hükûmetin halk aleyhine yürüttüğü siyasetten
dolayı, dar bir eve veya bir barakaya yerleşmiye mecbur olan bir işçi ailesinin
sıkıntısını kiç çeker? Pek tabiidir ki evin dar olması, evde su eksikliği, aşhane
ve banyonun bulunmamasından doğan sıkıntıyı hep siz kadınlar çekersiniz.
Bildiğiniz
gibi harp siyasetinden ötürü, memleketimize binlerce asker ve ailesi geldiği
için bugün hayat pahalılığı 140 puvana yükselmiştir. Eşyaların pahalı
olmasından hasıl olan sıkıntının büyük bir kısmını v kadını çekmektedir.
Çocukların evde niçin “o” yoktur, “bu” yoktur diye yaptıkları şikâyetleri de
kadınların cevaplandırdıklarını biliyorsunuz. Bundan dolayı kadın işçiler de
erkek işçilerle beraber teşkilâtlanmasını icap ettiren genel meseleler de
vardır.
Hemşireler,
Bugün
yapmış olduğunuz bu toplantı ile ileriye doğru bir adım atmış oluyorsunuz.
Toplantınız kasaba ve köylerde bulunan binlerce kadın işçisini
teşkilâtlandırmak için bir dönüm noktası olmalıdır.
Faaliyetlerinize
devam edin ve 1956 senesini kadın işçilerin teşkilâtlanma ve mücadele senesi
yapın.
İş
saatlarınızı ve yaşayış seviyenizi iyileştirmek için faaliyete devam edin.
İleri...”
KATILIM YÜKSEK
Toplantıya
Leymosundan 265, Mağusadan 250, Lefkoşadan 248, Lârnakadan 150 ve Baftan 21
olmak üzere 934 kadın işçi gelmiştir. Toplantıya hazırlık yapıldığı esnada, bir
çok kadın işçileri teşkilâtlanmıştır. Leymosun 355, Mağusa 343, Lefkoşa 327,
Baf 40 ve Lârnaka da 10 aza kaydetmiştir. Bu raporlara göre Leymosun en iyi işi
yapmış olduğu için birinci gelmiş ve Merkezî Kadın İşçiler Dairesi Mes’ulü
Kiryaku Bavlû, mükâfat olarak Leymosun Kadın İşçiler Dairesi mes’ulüne K.İ.F.
tarafından verilen sancağı hediye etmiştir.
Bundan sonra
kadın işçilerin meseleleri için Hükûmete arizalar gönderilmiş ve gelecek zaman
içinde yapılacak faaliyete dair kararlar alınmıştır.”
HÜKÛMETE GÖNDERİLEN DİLEKÇELER
Kadın
İşçilerin Yevmiyeleri için İş Komiserine gönderilen Ariza:
“Toplantı,
kadın işçilerini üzmekte olan yevmiye meselesi için aşağıdaki hususatı
tarafınıza bildirmek için bize salâhiyet vermiştir:
1. Bir çok iş
yerlerinde kadın işçiler 3 veya 4 şilin yevmiye ile günde 10 ve 12 saat
işlemektedirler. Bir çok yerlerde küçük yaştaki kadın işçiler 12 ve 15 kuruş
yevmiye ile fazla saat işliyorlar.
2.
Toplantımız, kadın işçilerin asgari yevmiyelerini tayin etmek için Valiye
salâhiyet veren kanun bulunduğunu hatırında tutmakta, bu kanunun kadın işçilere
fayda vermeden çekmecelerde tutulacağına tez bir zamanda tatbik edilerek ziraat
işlerinde işleyen kadın işçiler için günde 7 şilin ve endüstri işlerinde
işleyenler için de günde 8 şilin asgari yevmiye tayin edilmesini Hükûmetten
istemektedir.
3. Hükûmet,
kadın işçilerin iş şartlarını araştırmak için tez bir zamanda, birlik
mümessillerini de içinde alan bir araştırma komisyonu tayin etmelidir. Toplantı
bu meseleleri Hükûmetle müzakere etmek üzere 5 kişilik bir hey’et seçmiştir.”
Sosyal Sigorta Sistem için
Hükûmetin Sosyal Meseleler Sekreterine Gönderilen Ariza:
“Bugün
Lefkoşada “Royal” Sinemasında toplanan Kıbrıs Kadın İşçileri, hasta
olduklarında meccanen tedavi ve ilâç veren ve ihtiyarlara, dul kadınlara ve
öksüz çocuklara maddî yardımda bulunan bir sistemin kurulması meselesini
müzakere ettikten sonra aşağıdaki hususatı vasıtanızle Hükûmete bildirmeğe
karar vermiştir:
1.
Yukarıda söylediğimiz hallerde kadın işçileri himaye etmek Hükûmetin en tabii
vazifelerindendir. Fakat esefle söyleriz ki bugüne kadar Hükûmet, bazı
beyannameler yayınlamaktan başka bir şey yapmamıştır. Bundan dolayı kadın işçiler
bin bir zorluklarla karşı karşıya kalmakta ve ıztırap çekmektedirler.
2.
Bundan dolayı kadın işçiler toplantısı, Hükûmeti, vakit geçirmeden K.İ.F.
bildirdiği şekilde ve meccanen tedavi ve ilâç, hastalara, ihtiyarlara ve dul
kadınlarla öksüz çocuklara maaş ve yardım verecek tam bir sosyal sigorta
sistemi kurmaya davet etmektedir.
3.
Toplantı, bu arizayı size verip, daha fazla izahatta bulunmak üzere 5 kişilik
bir Hey’ete salâhiyet vermiştir.
KADIN İŞÇİLER TOPLANTISINDA
ALINAN KARAR
25
Eylül 1955 tarihinde Lefkoşa “Royal” Sinemasında yapılan Kıbrıs Kadın İşçiler
Toplantısı, kadın işçilerin problemleri hakkındaki raporu dinledikten sonra şu
neticeye varmıştır:
Toplantıda
konuşan kadın işçilerin verdikleri fikirlerden anlaşıldığına göre, binlerce kadın
işçi birçok ziraat ve endüstri müesseselerinde, fabrikalarda ve sair iş
yerlerinde 5 ve çok kere 2 şilin ve 3 şilin yevmiye ile günde 10, 12 saat ve
daha fazla işlemektedirler. Kadın işçilere, hastalık, doğurma halinde, öksüz
çocuklara, ihtiyarlık ve sair zor zamanlarda yardım edilmiyor. Hükûmetin işçi
sınıfına karşı ilgisizliği yüzünden bir çok kadın işçiler teşkilâtsız kaldılar
ve bu teşkilâtsızlıktan istifade eden iş
sahibi onları ucuz işçi emeği olarak kullanmak ve azami kâr temin etmek
istemektedirler.
Bu
itibarle toplantı aşağıdaki kararları alıyor:
1.
1955 ve 1956 senelerinde kadın işçileri geniş faaliyetler yapacaklar ve
yevmiyelerinim artması, iş saatlarının azalması ve tam bir sosyal sigorta
sisteminin Hükûmet tarafından tatbik edilmesi için çalışacaklardır.
2.
Son seneler içerisinde binlerce işçi yaptığı gibi kadın işçilerinin de
yevmiyelerini yükseltip iş saatlarını azaltmak ve diğer meselelerini halletmek
için imkânlar mevcuttur. Bundan dolayı Kıbrıs İşçi Federasyonu ve birlikleri,
ambarlarda, çiftliklerde ve sair iş yerlerindeki kadın işçilerin teşkilâtlanıp,
haklarını aramaları için onlara yardım edecektir.
3.
Bununle beraber iş yerlerinin sık sık teftiş edilerek kadın işçilerine yapılan
haksızlığın önüne geçilmesi, iş saatlarının ve yevmiyelerinin araştırılması
Hükûmetten istenecektir.
4.
Kadın işçilerin teşkilâtlanmalarına ve bu suretle meselelerini çözmelerine çok
önem verilmelidir. Kadın işçileri teşkilâtlanıp haklarını aramaları için K.İ.F.
ve birlikleri onlara yardım etmelidir. Kadın işçileri teşkilâtlanmadan faaliyet
yapıp haklarını aramaları ve bu hakları korumaları zordur. K.İ.F. Birliklerinde
teşkilâtlı olan kadın işçilerin mikdarı 3400’den 6000’e ve hatta daha yükseğe
çıkarılabilir.
5.
Toplantı, bu kararların tatbikinde K.İ.F. ve Merkezî Kadın İşçiler Dairesinin
faaliyet yapmasına karar vermiştir.”
KADIN İŞÇİLERİN DANIŞMA
TOPLANTILARI
Kıbrıs
İşçi Federasyonu Merkez Kadın İşçiler Dairesi tarafından hazırlanıp, Lefkoşa’da
Türkçe olarak dağıtılan 28 Mart 1956 tarihli bir başka bildiri ise şöyleydi:
“Kadın
İşçi Arkadaşlar,
8
Nisandan 20 Mayıs 1956 tarihine kadar kadın işçilerinin kaza istişareleri
yapılmasına karar verilmiştir.
Bu
istişarelerde kadın işçilerin karşılaşmakta oldukları bütün müşküller müzakere
edilerek bu müşküllere çare bulmak için ne gibi mücadeleler yapılması gerektiği
hakkında kararlar alınacaktır. Kadın işçilerin karşılaştıkları müşküller az
değildir.
Bunların
en mühimi kadın işçilerin almakta oldukları yevmiyelerdir. Kadın işçiler çok az
yevmiye alıyorlar. Kadın işçiler yaptıkları sert işe mukabil 250 milden 300
mile kadar yevmiye almakta ve pek az işlerde 300 milden fazla ödenmektedirler.
Kadın
işçilerin müşküllerinden diğeri de iş saatlarıdır. Kadın işçilerin büyük bir
kısmı haftada 44 saatın ne demek olduğunu bilmiyorlar ve haftada 44 saattan
fazla işliyorlar. Pek az kadın işçileri haftada 44 saat işlemektedirler. Kadın
işçilerin ekserisi ve bilhassa fabrikalarda ve dükkânlarda işleyen kadın
işçiler günde 8-9 saat işlemektedirler. Sosyal Sigorta Sistemi ve Sendika
Hürriyeti de kadın işçilerin en mühim meseleleri arasındadır.
Kadın İşçi Arkadaşlar,
Kadın
işçilerin Kaza istişareleri aşağıdaki tarihlerde olacaklardır:
8 Nisan 1956 Pazar günü Mağusada
15
Nisan 1956 Pazar günü Leymosunda
22
Nisan 1956 Pazar günü Lefkoşada
13
Mayıs 1956 Pazar günü Bafta
20
Mayıs 1956 Pazar günü Larnakada
Kadın İşçi Arkadaşlar,
Kasabalarda
ve köylerde bulunan iş yerlerinde canlı mıntaka toplantıları yapınız ve
müşküllerinizi müzakere ederek onları Kaza istişarelerine getirecek olan
mümessiller seçiniz. Bu mıntaka toplantılarında seçeceğiniz mümessiller sizin
müşküllerinizi kaza istişaresine getirmekle beraber aynı zamanda bu
müşküllerinize nasıl çare bulunacağını da söyliyeceklerdir.
Kaza
istişarelerinin muvaffakiyetli olması ve kadın işçilerin aşağıdaki haklarının
Kanun ile korunmasını Hükûmetten istemek için bütün kadın işçileri iş başına
ileri...
1.
Kadın işçilerin asgari yevmiyeleri 472 mil olarak
tesbiti,
2.
Haftada 44 saat iş,
3.
Bütün kadın işçileri içine alacak olan Tam bir Devlet
Sosyal Sigorta Sisteminin kurulması,
4.
Kadın işçilerin Sendika Hürriyetlerinin korunması
Yaşasın Kadın
işçilerin kaza istişaresi
Yaşasın Kadın
işçileri arasındaki elbirliği”
İngiliz
Sömürge Yönetimi, PEO tarafından 1955 yılı içinde yürütülen yoğun kampanya
sonunda, 1956’da Sosyal Sigortalar Yasasını kabul etmek zorunda kaldı. 1 Ocak
1957’de yürürlüğe giren yeni yasaya göre, bir işverenin yanında tam zamanlı
olarak çalışmakta olan herkes (küçük çiftliklerde çalışan tarım işçileri
hariç), zorunlu olarak sosyal sigorta kapsamına alınıyordu. Bir gelir karşılığı
çalışmakta olan diğer işçiler de, gönüllü olarak sisteme kaydedilebilecekti.
Mart
1954’de, PEO Merkez Konseyi üyelerinden Ahmet Sadi’yi özel olarak oluşturulan
Türk Bürosunun başına getiren PEO, diğer kazalarda da bu amaçla maaşlı
sendikacıları görevlendirdi. Yıl sonunda PEO’ya üye Kıbrıslı Türk işçilerin
sayısı 1500’e yükseldi. Düzenli olarak yayımlanan “Türkçe Aylık İşçi Bülteni”
ve diğer Türkçe broşürler ile örgütleme
çalışmaları yoğunlaştırıldı.
İlk
sayısı 13 Eylül 1955’de yayımlanan haftalık İnkılapçı gazetesinin 8 Kasım 1955
tarihli nüshasında verdiği bilgiye göre, PEO’nun 25,425 kayıtlı üyesi
bulunmaktaydı. Bunlardan 3,400’ü kadın, 2,200’ü de Türk işçilerdi. İngiliz
sömürge yönetimine karşı ortak anti-emperyalist mücadele için Türk-Rum
işbirliğini savunan İnkılapçı gazetesi, 14. sayısının çıkmasından iki gün
sonra, 14 Aralık 1955’de Olağanüstü Durumun ilanı üzerine, solcu gazeteler Neos
Demokratis, Embros ve Aneksartitos ile
birlikte sömürge yönetimi tarafından kapatıldı.
1956 SONUNDA KADIN İŞÇİLERİN
DURUMU
PEO’nun
10. Kongresine sunulan Aralık 1956 tarihli ve Türkçe olarak basılmış olan
Faaliyet Raporu’nda yer alan “Kadın İşçilerin Teşkilâtlanması” başlıklı bölümde
şu değerlendirme yer almaktadır:
“9’uncu
Sendikalar Kongremizden mada olağanüstü Teşkilât Kongremiz de kadın işçilerin
teşkilâtlandırılması hususunda çok zayıflığımız olduğunu ve daha iyi işlememiz
gerektiğini ileri sürmüştür.
Bu
devre içerisinde Kıbrıs İşçi Federasyonu, kadın işçilerin teşkilâtlanması ve iş
şartlarının iyileştirilmesi hususunda çok yardım etmiş ve Merkez kadın işçiler
Dairesinin de yapmış olduğu iyi iş sayesinde kadın işçileri arasında iyi iş
yapmıya muvaffak olmuştur. Fakat hâlâ eksiklik ve zayıflıklarımız vardır.
Meselâ kadın işçilerin teşkilâtlanmasına gereken ehemmiyeti vermiyoruz.
Bu
devre içerisinde en iyi işi Bodamyada yaptık. Orada bulunan Türk ve Rum kadın
işçileri aynı teşkilâtta teşkilâtlanarak bir çok haklar kazandılar. 1954
senesinde 1,900, 1955’te 2,500 ve bugün defterlerimizde 4,500 kadın işçi üyemiz
vardır.
Kadın
işçi üyemizi daha fazla artırabiliriz. Çünkü bir çok teşkilâtsız kadın işçileri
mevcuttur. Bundan dolayı kadın işçilerinin teşkilâtlanmasına daha fazla
ehemmiyet vermeliyiz. En yüksek sendika makanizmamızdan en aşağısına kadar
kadın işçilerinin teşkilatlanmasına ehemmiyet vermeli ve çalışmalıyız.”[6]
1960’DAKİ DURUM
Mayıs-Haziran
1958’de Kıbrıs Türk yer altı örgütü TMT’nin ölüm tehditleri sonunda, PEO’dan
istifa etmek zorunda olan Kıbrıslı Türk işçilerin önde gelenleri, ya tedhişle
öldürüldü veya sindirildi, ya da adayı terk etmek zorunda bırakıldı.[7]
13
Ağustos 1958’de Lefkoşa’daki Majestik Otel’de Kıbrıslı Rumların solcu PEO,
sağcı SEK, bağımsız POAS sendika federasyonları ile Kıbrıs Türk İşçi Birlikleri
Federasyonu’nun katılımı ile yapılan bir toplantıda, Kıbrıslı Rum ve Kıbrıslı
Türk işçilerin, toplumlararası çatışmaların tekrarlanmasından kaçınmaya
çağrılması çok anlamlı bir girişimdi. Ama emperyalist merkezlerden yönetilen
her iki topluma ait yer altı örgütleri, düzenledikleri bir dizi kışkırtma olayı
ile Kıbrıs işçi sınıfının birlik ve beraberliğine gölge düşürerek, milliyetçi
ve bölücü politikaları egemen kılmayı başardılar.
Kıbrıs
Cumhuriyeti 1960 yılında kurulduğu zaman, cinsiyet ve milliyet ayrımı
gözetmeksizin verilen ortak mücadeleler sonucu kazanılmış olan sosyal
sigortalar sisteminden yararlanmakta olan toplam Kıbrıslı çalışan sayısı
165,336 idi. Bunlardan 122,815’i erkek, 42,521’i de kadın işçi idi. Yasa ile
güvence altına alınmış olan kazanımlar arasında evlilik, annelik, hastalık,
işsizlik, dulluk, yetimlik, yaşlılık ve ölüm yardımları bulunmaktaydı. [8]
(Üç yazılık dizi olarak
hazırlanan bu makalenin ilk yazısı, Afrika gazetesinin Pazar ekinde (15 Mart
2009) çıktı, ama diğer iki yazı yayımlanmadı. Üç yazının tamamı, daha sonra haftalık
“Birleşik Kıbrıs” gazetesinde (8, 15 ve 29 Haziran 2009) yayımlanabildi. “İşçi
Sınıfının İlk Öncüleri” kitabımda da (Lefkoşa 2011, s.199-218) Ek.3 olarak yer
aldı.)
[1] PEO: 50 Yıl, Mart 1991,
s.11
[2] agy, s.13.
[3] agy, s.19
[4] agy, s.164
[5] agy, s.166
[6] Kıbrıs İşçi Federasyonu tarafından 10uncu
Kıbrıs Sendikalar Kongresine sunulacak 9uncu Kongreden 10uncu Kongreye kadar
geçen devre içindeki Faaliyet Raboru, K.İ.F.Yayımları, Aralık 1956, s.26
[7] A.An, Kıbrıs’ta Fırtınalı
Yıllar, Lefkoşa 2005, s.107-111
[8] John Fryer, Labor in
Cyprus, Washington D.C. 1962, s.41
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder